Jabłoń, zajmująca pierwsze miejsce wśród uprawianych w Polsce drzew owocowych, była tematem przewodnim seminarium-szkolenia, które odbyło 6 lutego 2019 r. w Ośrodku Szkoleniowym w Bratoszewicach. Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego zs. w Bratoszewicach oraz Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach byli organizatorami tego spotkania. Szkolenie nt. „Perspektywy produkcji jabłek” zostało zorganizowane w ramach projektu InnoFruit nr #R004 współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Regionu Morza Bałtyckiego (Interreg – Baltic Sea Region. Seminarium otworzył i serdecznie przywitał szacowne grono wykładowców z instytutu oraz licznie przybyłych uczestników Tadeusz Morawski, zastępca dyrektora ŁODR.

                      Słowo wstępne o projekcie wygłosił dr Mirosław Sitarek. InnoFruit – to innowacyjność w sektorze uprawy i przetwórstwa owoców. We wprowadzającym wykładzie kierownik projektu przedstawił: założenia, główne cele, partnerów, jak i realizację oraz efekty projektu. W trzyletnim projekcie od 2016 roku brało udział 8 partnerów z Łotwy, Litwy, Szwecji i Polski. W każdym kraju utworzono sieć (z co najmniej 5) gospodarstw/małych przedsiębiorstw jako demo-farm network. W ramach projektu odbyło się kilkadziesiąt wydarzeń pogłębiających wiedzę (seminaria, konferencje, warsztaty) oraz kilkanaście wyjazdów studyjnych. Więcej informacji o projekcie znajduje się na stronach internetowych: https://projects.interreg-baltic.eu/projects/innofruit i http://www.inhort.pl/projekty-badawcze/interreg-baltic-sea-region.

                     Wielkość produkcji, spożycie i eksport jabłek na świecie oraz sytuację w handlu tymi owocami na światowym i polskim rynku przedstawił dr Krzysztof Zmarlicki. Polska zajmuje obecnie trzecie miejsce w Unii Europejskiej w produkcji owoców naszej strefy klimatycznej i pierwsze w produkcji jabłek, dlatego tak ważne jest dla producentów poznanie zmian zachodzących na światowym rynku tych owoców, jak również, jakie są szanse dla jabłek z Polski. Ogrodnictwo w naszym kraju jest jednym z ważniejszych działów produkcji rolnej. Mimo iż zajmuje poniżej 4% powierzchni użytków rolnych, wartościowo stanowi ponad 30% produkcji roślinnej ogółem. Obecnie jest 150 tys. gospodarstw sadowniczych, a powierzchnia uprawy wykazuje tendencję wzrostową – co wyróżnia Polskę na tle Europy. W 2018 roku zebrano około 5 mln ton owoców z sadów i jagodników zajmujących powierzchnię około 420 tys. ha. Wykładowca omówił zmiany zachodzące w handlu detalicznym produktów ogrodniczych i największe zagrożenia dla towarowej produkcji owoców w Polsce. A w podsumowaniu określił działania w celu dalszego rozwoju polskiego sadownictwa.

                  Natomiast z prezentacji dr. Krzysztofa Rutkowskiego można się było dowiedzieć, jakie są innowacyjne technologie długoterminowego przechowywania jabłek, a tym samym jak wydłużyć okres podaży owoców świeżych i dobrej jakości. Naukowiec określił, iż analiza warunków pogodowych sezonu wegetacyjnego oraz ocena stopnia dojrzałości owoców powinny stanowić podstawę podejmowania decyzji dotyczącej wyboru  technologii i długości okresu przechowywania. A pomiary cech jakościowych (jędrności, zawartości ekstraktu itp.) na każdym etapie łańcucha przechowalniczo-dystrybucyjnego powinny stać się standardem i wymogiem.

                O nowych odmianach do sadów towarowych oraz najnowszych tendencjach w hodowli jabłoni mówiła dr Dorota Kruczyńska. Wysoka wartość rynkowa, cechy jakościowe owoców, oczekiwania konsumentów, tradycja – to elementy decydujące o pozycji odmiany w produkcji. W prezentacji przestawiono obecny udział odmian w produkcji jabłek. Odmiany Golden Delicious, Red Delicious i Gala – to najważniejsze odmiany w produkcji w Unii Europejskiej i na świecie. Natomiast w Polsce największy udział mają odmiany: Idared, Jonagold i Szampion. Ponadto, wykład dr D. Kruczyńskiej zawierał określenie oczekiwań konsumentów, jak również drogi w hodowli, której celem jest poszerzenie asortymentu odmian (mutacje znanych odmian, odmiany odporne, odmiany klubowe). Obiecujące nowe odmiany jabłoni były zaprezentowane uczestnikom seminarium.

              Nowe kierunki zagospodarowania jabłek w przetwórstwie przedstawiła dr hab. Dorota Konopacka, prof. IO. We wstępie przypomniała słuchaczom o ogromnym potencjale produktów ogrodniczych i najnowszej piramidzie żywieniowej. Według Światowej Organizacji Zdrowia, dzienne spożycie owoców i warzyw powinno być nie mniejsze niż 400 g (WHO, 2003). W ostatnich latach w Polsce spożycie świeżych jabłek spada, natomiast wzrasta spożycie soków jabłkowych, w tym głównie soków NFC (z ang. Not From Concentrate – nie z koncentratu). Soki NFC w opakowaniach Bag in Box, rozlewane w aseptyce lub „na gorąco” są sprzedawane głównie w sieciach handlowych oraz w tzw. lokalnej dystrybucji. Obecnie istnieje ponad 200 firm produkujących te soki. Soki NFC skutecznie konkurują na rynku z sokami z koncentratu, a marki NFC należą do najszybciej rosnących. Na bazie soków NFC powstają nowe innowacyjne produkty np. soki NFC z dodatkami funkcjonalnymi (rokitnik, żurawina, imbir, zielona herbata). Susz przekąskowy, jabłka pasteryzowane mikrofalowo, produkcja smoothies, preparaty polifenolowe i błonnikowe, olej z pestek jabłek, cydr to inne mniej lub bardziej znane produkty z jabłek. Jednak, jak podkreśliła w podsumowaniu wykładowczyni: „zwiększenie konsumpcji to niewykorzystany potencjał dla zagospodarowania owoców”.

            Odmiany drzew owocowych do sadów przydomowych i gospodarstw agroturystycznych przedstawił mgr Grzegorz Hodun. W Polsce zachowało się wiele dawnych odmian drzew owocowych, które są idealne do ogrodów przydomowych. Sady te mają duże znaczenie przyrodnicze. Stare odmiany drzew owocowych są bardziej odporne mróz oraz na choroby i szkodniki, ponadto w późniejszym okresie swego rozwoju są mniej wymagające w uprawie. Nie wymagają intensywnej ochrony środkami chemicznymi, stąd spożywanie przez człowieka owoców z takich drzew jest bardzo korzystne dla zdrowia, szczególnie dla dzieci, osób starszych czy alergików. Poza tym owoce z takich sadów możemy zbierać w pełni dojrzałości – czyli wtedy, gdy są najsmaczniejsze. W prezentacji przedstawiono podręczny atlas dawnych odmian jabłoni, gruszy, śliwy, czereśni i wiśni. Aktualnie w kolekcjach Instytu Ogrodnictwa utrzymywanych jest ponad 800 pochodzących z ekspedycji dawnych odmian drzew owocowych, w tym 550 genotypów jabłoni. Najłatwiejsze w uprawie sadu są jabłonie, niektóre odmiany śliw, trudniejsze grusze, czereśnie, niektóre wiśnie, brzoskwinie i morele.

            Podsumowując Polskę wyróżnia bardzo duża liczba gospodarstw z produkcją ogrodniczą w tym sadowniczą i jest wiele możliwości jak swój sad prowadzić, czy bardzo intensywnie, czy ekologicznie. W wyniku przystąpienia do Unii Europejskiej w Polsce następuje stałe modernizowanie polskiego ogrodnictwa: powstają grupy producentów, wdrażane są standardy jakości i systemy bezpieczeństwa (na poziomie gospodarstwa i grupy producenckiej), następują bardzo duże inwestycje w infrastrukturę. Jednak największymi zagrożeniami dla towarowej produkcji owoców w naszym kraju są: rozdrobnienie i rozproszenie upraw (zwiększa to jednostkowe koszty produkcji i utrudnia efektywny marketing), brak współpracy producentów oraz niewystarczające współpraca i zainteresowanie ze strony przemysłu przetwórczego.

            Seminarium cieszyło dużym zainteresowaniem, wśród uczestników byli: sadownicy, specjaliści ŁODR, przedstawiciele Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. prof. Wacława Dąbrowskiego w Warszawie oraz uczniowie szkoły rolniczej (ZSP nr 2 RCKUiP w Łowiczu). Po skończonych wykładach prelegenci udzielali indywidualnych konsultacji.

 Ewa Szewczyk

Fot.: Tomasz Liska, Ewa Szewczyk